Tijdens de raadsvergadering op 25 maart behandelde de gemeenteraad van Maastricht de nieuwe gedragscode voor raadsleden en werd er teruggekeken op afgelopen periode. GroenLinks-fractievoorzitter Gerdo van Grootheest sprak namens de GroenLinks-fractie in de eerste termijn de onderstaande tekst uit.

Meneer de voorzitter,

Vandaag spreken we met elkaar over integriteit. En dit keer niet via artikelen in de krant of voor de televisiecamera maar in de raadszaal. Eindelijk. De discussie vindt plaats op de plek waar hij thuishoort, in alle openbaarheid.

De voorzitter van onze raad zal, toen hij jaren geleden de discussie over integriteit op de agenda zette, niet hebben kunnen bevroeden wat er daarna allemaal over dit onderwerp gezegd zou worden. Maastricht staat bekend in heel Nederland. En dit keer niet vanwege het feit dat we weer de beste stad zijn of de beste burgemeester hebben, maar omdat een raadslid aangifte tegen onze burgemeester deed en omdat er een rechtszaak plaatsvond. Hadden de betrokkenen het formele recht om zo te handelen? Ja, natuurlijk hadden ze dat. Verdiende het de schoonheidsprijs? Naar de mening van GroenLinks niet. Het was afgelopen week ook weer nationaal nieuws dat Maastricht een integriteittoets voor de raadsleden wil invoeren. Kortom, er is afgelopen maanden heel wat gebeurd. Het is de GroenLinks-fractie vooral opgevallen dat de verschillende discussies afgelopen periode allemaal in het juridische werden getrokken. Tot hoever kun je volgens de wet wel of niet gaan? De rechter of officier van justitie moest er aan te pas komen om dat te bepalen. Maar integriteit heeft naar onze mening weinig tot niks met wetten en wetboeken te maken. Ik ben het nogal eens oneens met onze premier, maar soms heeft hij ook wel een punt getuigende het volgende citaat uit zijn mond:

"Het is immers van belang dat de inwoners van een land elkaar kunnen vinden en begrijpen op intrinsieke waarden. Gedrag moet niet alleen bepaald worden door wettelijke normen en de eventuele bestraffing daarvan. Juist ook de ongeschreven regels <…> maken het samenleven leefbaar."

Balkenende raakt hier de kern; wetten bepalen niet wat wij wel of niet mogen, wetten zijn een middel, het resultaat van een morele discussie. En dat is nou juist de kern van politiek: op basis van politieke overtuiging met elkaar de discussie aangaan wat rechtvaardig is en wat niet, hoe we schaarste verdelen en hoe we het begrip solidariteit vormgeven. GroenLinks vindt het daarom buitengewoon jammer en te betreuren dat in de afgelopen periode vooral het juridische de boventoon voerde in plaats van het debat over en de zoektocht naar de intrinsieke waarden, de ongeschreven regels.

Wij vinden dat burgemeester Leers als voorzitter van de gemeenteraad zijn verantwoordelijkheid heeft genomen. Als voorzitter van de raad bevond hij zich in een wat vreemde positie; middels de wet wel verantwoordelijk worden gesteld de integriteit van de raad te bewaken, maar uit die wet vervolgens geen handvatten aangereikt krijgen hoe te handelen. Wel de verantwoordelijkheid, niet de middelen. GroenLinks vindt dat de burgemeester in stormachtig weer heeft geroeid met de riemen die hij had. Dat het bootje af en toe ook wat water maakte, is dan bijna niet te voorkomen. De burgemeester heeft de verantwoordelijkheid de integriteit te bewaken, hij nam die ook.

Voorzitter, en dan naar het hier en nu. Voor ons ligt een nota integriteit. Maar wat is dat nou eigenlijk integriteit? Tijdens mijn voorbereiding voor deze avond, kwam ik op internet het Platform Verstandige, Integere en Saaie Politici tegen. Dat klinkt niet als een aanmoediging. De dikke Van Dale heeft een wat andere definitie; integer is onkreukbaar. Toen ik het pas aan iemand op straat probeerde uit te leggen, zei ik het als volgt: de Maastrichtenaar moet er vertrouwen in kunnen hebben dat ik als raadslid beslissingen neem in het algemeen belang van de stad, dat ik dat niet doe om bepaalde groepen of individuen voor te trekken en de Maastrichtenaar moet de besluitvorming over zijn stad in alle openheid kunnen volgen. Kortom, voor GroenLinks staan in dit kader twee begrippen centraal: vertrouwen en transparantie. Wat hierna volgt is wellicht wat hoogdravend en abstract, maar het raakt voor ons wel de kern van ons handelen als raadsleden. Voordat burgers vertrouwen kunnen hebben in hun de gemeente, is het noodzakelijk dat onze burgers ook vertrouwen hebben in hun gekozen volksvertegenwoordigers. Wij nemen beslissingen die zowel positief als negatief voor individuen en groepen kunnen uitvallen. Wij kunnen die beslissingen alleen nemen, als wij het vertrouwen genieten van de Maastrichtse burger zonder twijfel over onze integriteit of belangen.

Tja voorzitter, en dan die schijn van belangenverstrengeling. Wij dienen het algemeen belang van de stad Maastricht. Niet dat van bepaalde groepen. Raadsleden hebben natuurlijk een achterban, onze kiezers, maar wij moeten zonder last of ruggespraak functioneren. Anders gezegd, raadsleden zijn geen vooruitgeschoven post vanuit bepaalde geledingen van de samenleving. Vandaar dat GroenLinks zich ook distantieert van het beeld van raadsleden die zich achter de schermen bemoeien met acquisitie, of bepalen hoe plannen eruit moeten zien. GroenLinks ziet het anders: raadsleden signaleren problemen of kansen in onze stad, benoemen die in deze raadszaal, brengen het college in stelling om tot uitvoering over te gaan en houden datzelfde college er in alle openheid ook aan dat de afgesproken doelstellingen gerealiseerd worden. Raadsleden moeten in onze visie niet op de stoel van het college gaan zitten. Hoe kun je als raadslid nou het vertrouwen hebben van onze burgers, integer zijn, als men weet dat jij achter de schermen je inzet voor individuele projecten of voor bepaalde ondernemers? Wij staan als raadsleden in de publieke belangstelling, ons gedrag wordt nadrukkelijk in de gaten gehouden. Daarnaast moeten we soms moeilijke morele afwegingen maken. Deze combinatie zorgt ervoor dat wanneer je als politicus of politica alleen al de schijn tegen hebt, het einde oefening is. Het vertrouwen in jou is weg. Het vertrouwen in jouw besluiten is daarmee ook weg.

Wie is verantwoordelijk om dit soort situaties te voorkomen? Dat begint bij het individu dat een eigen afweging moet maken. Vervolgens is het aan de desbetreffende fractie om zelfreinigend vermogen te creëren. En daarnaast is het een verantwoordelijkheid van ons allemaal om elkaar op mogelijke risico’s te wijzen. Een bijzondere positie is er voor de burgemeester, de voorzitter van de raad. GroenLinks stelt voor dat deze specifieke rol van de burgemeester een nadrukkelijk onderdeel wordt van het functieprofiel van de opvolger van onze huidige burgemeester.

Voorzitter, GroenLinks is blij met deze nota integriteit. Wij zien de nota als een middel om het onderwerp integriteit continue op ons netvlies te plaatsen. In de commissie Algemene Zaken hebben we het ook al aangekaart; graag zouden wij zien dat de gedragscode ook voor de burgerraadsleden zou gelden en zouden wij het een goed signaal vinden als alle toekomstige raadsleden worden geadviseerd een integriteittoets te doorlopen. Op deze manier worden alle raadsleden geadviseerd waar zij mogelijke risico’s lopen. Dit betekent niet dat er goede en foute raadsleden zullen zijn. Nee, dit betekent dat de gemeenteraad van Maastricht ook op dit onderdeel bewuste raadsleden kent. Het is een signaal naar onze burgers dat wij als politiek het vertrouwen vragen maar ook waard zijn.

GroenLinks ziet vandaag als een start van een proces niet als een afronding. Wij stellen voor dat de rol van het seniorenconvent verder wordt versterkt. Op die manier wordt de burgemeester in zijn hoedanigheid van voorzitter van de raad gesterkt, kan hij zaken al dan niet in vertrouwdheid voorleggen. De burgemeester hoeft niet meer alleen te roeien in het bootje. We maken ons in gezamenlijkheid verantwoordelijk voor de integriteit van de Maastrichtse gemeenteraad.

Meneer de voorzitter, tot slot. Politiek is mensenwerk. Dat is ook de afgelopen periode weer gebleken. Politiek moet ook vooral mensenwerk blijven. Raadsleden zijn geen robots, wij zijn net als iedereen onderdeel van onze straat, buurt en stad. Met alle belangen, emoties en gevoelens van dien. Wij dienen echter in de eerste plaats het algemeen belang van Maastricht. De Maastrichtenaar vraagt ons vertrouwen, het is aan ons om te laten zien dat wij dat vertrouwen waard zijn.

Dank u wel.

Gerdo van Grootheest
Fractievoorzitter GroenLinks Maastricht